Darāmadī bar bīdārī-i mardum: Persian 1386

بیشتر روشنفکران دوره‌ی مشروطه، مانند علمایی که به جنبش مشروطه خواهی پیوستند،‌ توجهی ویژه به این سرشت اصلاح دینی ممکن داشتند و این مهم را با موضع‌گیری‌های سیاسی سودا نمی‌کردند. در این دوره، نخستین نظام قانونی دوران جدید ایران ایجاد شد. با تدوین این قانون‌ها که با روح شرح و الزمات زمان سازگار بود، فقه به حقوق جدید تبدیل و حقوق جدید ایران تدوین شد. این تدوین قانون‌های جدید و ایجاد نظام حقوقی یگانه امکانی بود که می‌توانست راه تحول اسلام و سازگاری آن با تحولات زمان را هموار کند. در این زمان علمای بسیاری درباره‌ی شیوه‌های حکومت،‌ اشکال‌هایی که بر تأسیس مشروطیت وارد می‌شود و مشروعیت مشروطه، کتاب‌ها و رساله‌هایی نوشتند که مشهورترین آن‌ها «تنبیه ُالاُمَّة و تَنْزیه ُالمِلَّة» یا حکومت از نظر اسلام، اثر علامه میرزا محمدحسین نائینی است. کتاب حاضر بازنویسی و ساده‌ نویس شده‌ی «تنبیه ُالاُمَّة و تَنْزیه ُالمِلَّة» است. مباحثی که در این کتاب درباره‌ی حکومت مشروع از دیدگاه اسلام شده است، بسیار عمیق و بنیادی است؛ ولی از آن جایی که ادبیات حاکم بر کتاب «تنبیه ُالاُمَّة و تَنْزیه ُالمِلَّة» به گونه‌ای است که کشش لازم را برای خواندن آن فراهم نمی‌کند، نوشتن آن به زبان ساده‌ی امروزی ضروری می‌رسد. در کتاب نائینی حقیقت استعداد و مشروطیت دولت بحث شده است و حقیقت قانون اساسی و مجلس شورای ملی بیان شده و افزون بر آن مفهوم آزادگی و اسارت توضیح داده شده است. از دیدگاه وی دو نوع حکومت وجود دارد: حکومت استبدادی و حکومت مشروطه؛ که هر کدام شرایط خود را دارد.