Tārīkh-i Īrān dar ʻahd-i Khvārazmshāhīyān: Persian 1392

«تاریخ ایران در عهد خوارزمشاهیان (سه دهه واپسین)» به بررسی و تبیین تاریخ تحولات سیاسی در سه دهه واپسین فرمانروایی خوارزمشاهیان پرداخته است. دوران خوارزمشاهیان به‌دلیل این‌ که دچار فاجعه‌ ای بزرگ به‌ نام ایلغار مغول و ویرانی ایران شدند، اهمیت بسیاری از لحاظ تحولات تاریخی دارند. بخش نخست این کتاب به کلیاتی از موقعیت خوارزم و تاریخ حکومت خوارزمشاهیان از ابتدای تشکیل تا آغاز سلطنت سلطان‌ محمد اختصاص دارد و در بخش دوم به تاریخ تحولات سیاسی در دوران اوج امپراتوری،‌ دوره ی سلطنت سلطان محمد می‌ پردازد. بخش سوم و چهارم نیز به‌ ترتیب یورش چنگیز، مقاومت مردم، اشغال شهرها و تحولات سیاسی ـ نظامی سلطنت جلال‌ الدین مینکبرنی را بررسی کرده است. پژوهش درباره ی تحولات سیاسی و نظامی این سه دهه، از این رو ارزش و اعتبار دارد که نشان می‌ دهد چگونه بستر لازم برای یک فاجعه آماده می‌ شود و چگونه عقلانیت و آینده‌ نگری جای خود را به روزمرگی و جنگ قدرت درونی بدون توجه به مرزهای بیرونی و دشمنان خارجی می‌ دهد. به اعتقاد من دوره ی خوارزمشاهی برای شناخت روند انحطاط و سقوط جامعه ی اسلامی ارزش و اعتبار بسیار زیادی دارد. خوارزمشاهیان در طول فرمانروایی خود تاثیر بسیاری بر تاریخ ایران گذاشتند که بخشی از آن ناشی از سیاست‌ های آگاهانه و بخشی دیگر پیامدهای سیاست‌ ها و رفتارهای ناآگاهانه‌ شان بود. زمانی که محمد خوارزمشاه قدرت خود را در نواحی شرقی مرزهای ماوراءالنهر گسترش می‌ داد، در آن سوی مرزهای شرقی قلمرو خوارزمشاهیان قدرت نوخاسته‌ ای در حال ظهور بود. به هر ترتیب، روند تحولات جامعه ی ایران به یک فاجعه ی بزرگ یعنی ایلغار مغول و ویرانی بخش اعظمی از سرزمین‌ های اسلامی انجامید.