بانگ خاموش: نوشته هایی دربارۀ شاهنامه و فردوسی، مولانا و آثارش فارسی 1398

شاهنامه با آن که از نظر صور خیال ترجمه ‌‌‌ناپذیر است، محتوای آن طوری است که تا کنون به بسیاری از زبان‌‌‌ ها ترجمه شده است. اصولی که فردوسی خود بدان ‌‌‌ها معتقد بوده، پنج اصل است که در جای ‌‌‌جای شاهنامه تکرار شده است. ترکی زبانی است که دوازده ترجمه از شاهنامه از آن زبان در دست است. شاهنامه در دربار پادشاهان ترک خوانده می ‌‌‌شد. دانشوران ترک فردوسی را بزرگ می‌‌‌ داشتند شریف معروف به شریفی از شاعران سدۀ دهم هجری شاهنامه را در بحر هزج مسدّس (مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل یا فعولن) به ترکی ترجمه کرده است. معروف است و تردیدی در آن نیست که شاهنامه تاریخ ایران است از ابتدای پیدایش اوّلین بشر و اوّلین شاه و انقراض آن شاهی به دست عرب. شاهنامه تاریخ ایران است به آن ترتیب که مردم ایران خواسته ‌‌‌اند چنان باشد. ایرانیان خواسته‌‌‌ اند اصل و منشأ خود و بَدْوِ پیدایی شاهان را در میان خود و کیفیت کشف یا اختراع وسایل تمدّن را به وسیلۀ نیاکان خود بدین زبان بیان کنند. وقایع بزرگ در شاهنامه از روی روایات ملّی ایرانیان به زبانی شاعرانه تحریر یافته و تدوین شده است. اما از روزی که شاهنامه به زبان‌‌‌ های اروپایی ترجمه شده، با آن که دقایق و ظرایف فکری و هنری شاهنامه در ترجمه انتقال ‌‌‌پذیر نبوده، ادب‌‌‌ شناسان اروپایی پیام‌‌‌ های انسانی و لطایف اندیشۀ فردوسی را نیک دریافته ‌‌‌اند و آن را از شاهکارهای ادبی و فکری جهان شمرده‌‌‌ اند. یان ریپکا، خاورشناس نامدار چک، دربارۀ شاهنامه نوشته است: «حقیقتی مسلّم است که در پهنۀ گیتی هیچ ملّت دیگری دارای یک چنین حماسۀ با عظمتی نیست که مشتمل بر تمام سنّت‌‌‌ های تاریخی وی از دوران تاریک اساطیر تا اواسط سدۀ هفتم باشد.» شاهنامه واقعاً سند تاریخی با ارزشی است که سنّت‌‌‌ های گذشته را با نهایت امانت حفظ کرده با وجود همه ی خیال ‌‌‌پردازی‌‌‌ ها و مجازهایی که در آن به کار رفته، از حقایقی پرده بر‌‌‌می‌‌‌ دارد که نه تنها برای تاریخ بلکه برای سرآغاز تاریخ و بررسی جوامع ابتدایی بشری هم حائز اهمیت است.