ایران; از قوط مشروطه تا کودتای سوم اسفند فارسی 1385

این کتاب در واقع در ادامه کتاب «بحران مشروطیت در ایران» است. نویسنده تلاش کرده است تا نشان دهد خط سیر عملیات گروههای بحران ساز به کجا منتهی شد. در این اثر، نویسنده بحث را از اولتیماتوم روسیه و سقوط مشروطه پی گرفته و نشان داده است که بریتانیا علیرغم شعارهای عوامفربیانه حمایت از مشروطه ایران نه تنها هیچ حمایتی از این جنبش نکرده بلکه روسیه را هم تشویق کرد به ایران حمله کند و مشروطه را تعطیل نماید. در این مسیر انگلیسی ها از اقدامات گروههای بحران سازی داخلی به بهترین وجه ممکن استفاده کردند و به واقع نقش اصلی در سقوط مشروطه را همین گروههای بحران ساز ایفا کردند. بعد از این رویداد تاریخی احزاب سیاسی و مطبوعات تعطیل شدند و زمام امور کشور به دست ناصر الملک افتاد که به عنوان نیابت سلطنت احمد شاه نیز یاس و نومیدی را در دل او می کاشت و وی را نسبت به ایران و ایرانی بدبین می کرد. در این اوضاع و احوال بود که جنگ اول جهانی شروع شد، بلافاصله بعد از جنگ ناصر الملک قدرت را به دست شاه جوان بی تجربه سپرد و خود به فرنگ رفت. در این زمان همان گروههای بحران ساز دوره مشروطه باز هم به فعالیت های مخرب خود ادامه دادند، اینان که همان اعضای حزب دمکرات بودند باز هم کار را به جائی رسانیدند که قدرت های بزرگ کشور را به تصرف خود در آوردند و بی طرفی ایران را نقض نمودند. از این پس یک سلسه حوادث و وقایع روی داد که منجر به ناامنی اجتماعی، بحران اقتصادی و رواج قحطی فراگیر در کشور و نیز تاسیس جوخه های مرگ شد. نویسنده براساس مطبوعات آن زمان، کتاب های تاریخی و خاطرات و شرح حال رجال و منابع انگلسی حوادث و وقایع این زمان را کالبد شکافی و تبار شناسی کرده و نشان داده است که وقوع کودتای رضاخان با برنامه ای از پیش تدوین شده و در ادامه یک سلسله بحران های متوالی اقتصادی و سیاسی و اجتماعی که از دوره مشروطه شکل گرفته و در دوره بعد از مشروطه شدت یافته بود، انجام شد و رضاخان در این میان تنها یک عامل بود و نه چیز دیگر، در این کتاب و تشکیل کمیته مجازات بررسی شده و در جلد اول نشان داده شده که این تحولات همه و همه به هم ارتباط دارند و جدا کردن یک بخش از آنها از بخش های دیگر مانع ارزیبای جدی ریشه ها و علل و عوامل کودتای سوم اسفند می شود. در جلد دوم، نویسنده نشان داده است که چگونه زمامداران ایران نتوانستند از شرایط جهانی به نفع منافع و مصالح ملی ایران بهره برداری کنند و کار به انعقاد قرار داد 1919 رسید. در این ارتباط نویسنده با اتکا به منابع اصلی، ریشه های این قرار داد را کاویده است و آن گاه مخالفین داخلی و خارجی و وجوه اشتراک و افتراق آنها را بررسی نموده است. نویسنده نشان داده که به دلایل اقتصادی و سیاسی مشخص، محفلی خاص در انگلستان با این قرار داد، مخالف بود و مخالفین داخلی هم همه از انگیزه واحدی ریشه نگرفته بودند و برخی از آنان ادامه دهندگان بحران سازان دوره مشروطه بودند. همینان زمینه و مقدمات کودتای سوم اسفند را فراهم کردند. ویژگی کتاب در این است که برای نخستین بار یکی از مقاطع تاریک تاریخ ایران از سقوط مشروطه تا کودتای سوم اسفند را بررسی کرده و نکته این است که نویسنده بسترهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کودتا را کاویده و این مسئله را اثبات کرده است که بحران سازان مشروطه به واقع به دنبال حکومتی از نوع حکومت رضاخان بودند. نویسنده بر این باور است که با وقوع کودتا نقشه اصلی گروه خاصی در بریتانیا همسو با برخی رجال و احزاب سیاسی ایران محقق شد و مشروطه برای همیشه از بستر تاریخی خود منحرف شد و سلسله پهلوی وارث نامشروع آن جنبش عظیم شد. تحلیل هایی که در این کتاب عرضه شده اند، همه و همه مستند به منابع درجه اول است و خواننده برای نخستین بار روایت جدیدی از اشغال ایران در جنگ اول جهانی، تاسیس کمیته مجازات، قحطی بزرگ سال 1296 شمسی و در نهایت قرار داد 1919 و کودتای 1921 را مشاهده خواهد کرد.