دل خونین، لب خندان: جستارهایی در ادب جدید و قدیم فارسی 1403

شادروان محمدعلی فروغی به‌درستی گفته است که زبان ما در شعر محفوظ مانده است. و عمدۀ این گنجینه در شاهنامۀ فردوسی است که به‌تنهایی به‌اندازۀ غزلیات شمس و مثنوی معنوی (اثر جلال‌الدین محمد مولوی) و سه تا چهار برابر کلیات سعدی و هفت تا هشت برابر کل غزل‌های حافظ است. قدمت بیش از هزارسالۀ این حماسۀ سترگ و محفوظ ماندنش از الطاف الهی در حق ما ایرانیان است. کافی است به این واقعیت تاریخی توجه کنیم که سال درگذشت رودکی و تولد فردوسی برابر است (۳۲۹ق) و از رودکی که بیش از یک میلیون بیت شعر داشته، در حدود یک هزار بیت باقی مانده است. در روزگار ما بیش از بیست تصحیح انتقادی و چاپ عکسی از شاهنامه وجود دارد. و تصحیح حاضر یکی از مفیدترین و مردم‌پسندترین آن‌هاست، که نسخۀ اساس آن (در میان یازده نسخۀ بدیل دیگر) خود ارج و اعتبار شایانی دارد و درواقع نخستین تصحیح و طبع انتقادی و علمی شاهنامه در عصر جدید است که البته در حدود ۲۵۰ سال از آن می‌گذرد. این شاهنامه برمبنای تصحیح ژول مول و مقابله با یازده نسخۀ دیگر است که اشاره به آن‌ها در مقدمۀ مصحح فرزانه، شادروان پرویز اتابکی در کتاب حاضر آمده است. در مورد تلفظ صحیح نام او در میان اهل نظر و شاهنامه‌پژوهان بحث است و اتفاق‌نظر نیست. مرحوم اتابکی هم اشارۀ کوتاهی دراین‌باره در یکی از پانوشت‌های صفحۀ ۱۷ مقدمه آورده‌اند: «نگارش لاتین نام این خاورشناس شاهنامه‌پژوه نامدار Jules Mohl است. اما در عنوان نخستین چاپ تهران از این کتاب، به‌وسیلۀ مؤسسۀ فرانکلین، با نگارشی فارسی «ژول مول» آمده که درست آن «ژول مُهْل» است. در این مقدمه در مورد استناد به چاپ‌های آن ناشر و نیز اخلافش ناگزیر همان ضبط مراعات شده است.» باید گفت تلفظ و کتاب «مول» درست است و «مُهْل» برخلاف نظر آن استاد فرزانه به شهادت منابع اصیل زندگینامه‌ای، و نیز دانشنامۀ دانش‌گستر، و دایرهالمعارف فارسی به همان صورت مشهور یعنی «مول» درست نیست. و در معرفی کوتاه او، نقل و تصریح آن منابع خواهد آمد.