دیوان سید حسن غزنوی فارسی 1397

مقدمه، تصحیح و تعلیقات: عباس بگ جانی. سید حسن غزنوی مشهور به سید اشرف از شاعران توانمند سدۀ ششم هجری است که به سبب زندگی در یکی از پربارترین دوره‌‌‌‌ های شعر فارسی چنان که باید شناخته نشده است. دوره ‌ای که در آن شاعران بزرگی چون سنایی، خاقانی و نظامی مجال هنرنمایی را بر دیگر شاعران تنگ کرده بودند. با این همه سید حسن نزد معاصرانِ خود محترم بود و شاعران و تذکره‌ نویسانِ پس از او نیز این گویندۀ زبردست را ستوده ‌اند. سوزنی سمرقندی (م. حدود ٥٦٢ ق) و اثیرالدین اخسیکتی (م. حدود ٥٧٠-٥٧٧ ق) ابیاتی از او را در شعر خود به کار گرفته ‌اند. جمال ‌الدین عبد الرزاق (م. ٥٨٨ ق) به استقبال بسیاری از قصاید او رفته و سید حسن را در کنار رشید و طواط و انوری از شاعرانی دانسته است که در شکوفایی شعر او مؤثر بوده‌ اند. پسر او کمال ‌الدین اسماعیل (مقتول ٦٣٥ ق) شماری از قصاید سید حسن را استقبال کرده و «لطف طبع و خوش ‌سخنی» او را ارج نهاده است. حتی شاعری مانند مولانا جلال ‌الدین (م. ٦٧٢ ق) اشعاری از او در ذهن داشته که چند جا در میان شعر و گفته‌ های خود آورده و گاه مضامین آن‌ ها را به شعر درآورده است. تذکره‌ نویسان نیز غالباً شعر و شخصیت سید حسن را ستوده ‌اند و گاه او را صاحب کرامات و مقامات عرفانی دانسته ‌اند. دیوان سید حسن نخستین بار در سال ١٣٢٨ به تصحیح استاد محمّد تقی مدرّس رضوی و بار دیگر در سال ١٣٦٢ با برخی اصلاحات جزئی به اهتمام استاد محمّد روشن منتشر شد. چاپ استاد مدرّس اشکالاتی دارد که خود او بیش از همه از آن ‌ها آگاه بوده و چند جا به این نکته اشاره کرده است. این اشکالات در چند حوزۀ ذیل قابل بررسی است: شیوۀ تصحیح (مشخص نبودن نسخۀ اساس و ترتیب استفاده از سایر نسخه ‌ها، مشخص نبودن منبع ابیات و اشعار، نقص نسخه ‌ها)؛ نسخه ‌بدل‌ ها (ذکر نسخه ‌بدل‌ ها بدون رمز نسخه، عرضۀ ناقص نسخه‌ بدل ‌ها، ترجیح حاشیه بر متن، یکسانی حاشیه و متن)؛ صورت ‌های نادرست؛ افتادگی ‌ها (اشعار، ابیات)؛ اشکالات کلّی (تکرار ابیات و اشعار، غلط‌های چاپی، نداشتن تعلیقات و نقص در نمایه ‌های پایانی، استفاده از منابعی با چاپ‌ های غیرعلمی). استاد مدرس یکی از دلایل چاپ این دیوان را با همۀ نقائص آن، مجهول‌‌‌‌ القدر ماندن سید حسن دانسته و اظهار امیدواری کرده است که بعدها کسانی شیفتۀ شعر این سرایندۀ ارجمند شوند و با یافتن نسخه‌ های کهن ‌تر و کامل ‌تر تصحیح تازه ‌ای از آن ارائه کنند. تصحیح تازۀ دیوان سید حسن تلاشی است در راه تحقّق این آرزوی استاد.