شاهنامه نگاری: نگاره های شاهنامه قوام الدین حسن ٧٤١ ه.ق فارسی 1398

در مواجهه با تسلط نظامی و سیاسی مغولان در سده ٧ و ٨ ه.ق، شیراز و مکتب هنری آن از دیدگاه و تیررس حملات مغولان در امان بود. حاکمان اینجو که خود ادیب و ادب پرور بودند به منظور مقابله با استیلای مهاجمان، سنت های فرهنگی و هنری ایران کهن و مواریث نهفته در این تمدن عظیم را بار دیگر احیا کردند. ماحصل این رویکرد، آثاری چون، شاهنامه های سال ٧٣١ و ٧٣٣ و قوام الدین حسن (٧٤١ ه.ق) و ٧٥٣ ه.ق می باشد. در این میان شاهنامه قوام الدین اهمیت بیشتری دارد زیرا نسبت به دیگر منظومه های مصور شده در سده های ٧ و ٨ ه.ق از تاخر بیشتری برخوردار است. همچنین هنرمندان در تصویرپردازی این نسخه دو نمونه شاهنامه نگاری را پیش رو داشته و از آن ها الگو گرفته و با به کاربردن خلاقیت هنری خود اثر تازه و ارزنده ای ارائه کرده اند. شاهنامه قوام الدین ٣٢٥ برگ دارد که ١٠٤ برگ از آن مزین به نگارگری و تذهیب می باشد. تمام ورق های این نسخه بصورت پراکنده در مجموعه های دولتی و خصوصی در اروپا و آمریکا نگهداری می شوند. در این پژوهش ابتدا سعی شده با گردآوری نگاره های این شاهنامه به اثری منسجم و واحد دست یافت و در مرحله بعد اشعار این شاهنامه و تصاویر آن به ترتیب داستان های شاهنامه دسته بندی شده و در نهایت خصوصیات و ویژگی های ساختاری نگاره ها به لحاظ موضوعی، ترکیب بندی و پیکره انسان و حیوان، چهره پردازی، رنگ آمیزی و کاربرد عنصر خط و عناصر تزئینی بررسی شده است. هدف از این پژوهش پاسخ به این سوالات است که: ١- نگاره های این نسخه تا چه میزان از متن و توصیفات سخنور در شعر بهره گرفته اند؟ ٢- آیا نگاره های این شاهنامه به لحاظ ویژگی ساختاری از هماهنگی با یکدیگر برخوردار هستند؟ با عنایت به پژوهش انجام گرفته و ارزیابی مقایسه ای بین متن و تصاویر شاهنامه این نتیجه به دست می دهد که در اکثر نگاره ها مطابقت کاملی بین نقاشی و مضمون اشعار وجود دارد. همچنین بررسی ویژگی های ساختاری این نگاره ها و ارزیابی مقایسه ای میان آن ها روشنگر آن است که با وجود اختلافات جزئی در برخی از نگاره ها که احتمالا ناشی از تصویرسازی آن ها به دست چند نگارگر دیگر بوده است، وجوه اشتراک بسیاری میان این آثار وجود دارد. اکثر نگاره ها از نظر موضوعی و روش های اجرایی و ترکیب بندی و ... بسیار به یکدیگر نزدیک بوده و این وحدت سبک در کل این آثار به وضوح قابل مشاهده می باشد. (با تصاویر سیاه و سفید)