Yāddāsht´hā-yi shayṭān: Persian 1399

اثر پیشِ رو آخرین کار لیانید آندری‌ یف و به نوعی خاصترین آنهاست. رمان یادداشتهای شیطان بازتاب دریافت اوست از ابر انسان نیچه؛ مفهومی که اساس آثر ادبی یک نسل را به خود اختصاص داد. آندری‌ یف نیز مانند داستایفسکی، گمان می‌کرد، تعارض خیر و شر در خود انسان نهفته است. به باور او: جهان تراژیک ترین وضعیت را به خود گرفته است. تراژدی نیز در این است که همه‌ چیز، چنان با گناه درآمیخته و چنانی در جهل و سیاهی فرو شده، که از شیطان – پدر شر و پلیدی – نیز در بدکرداری پیشی گرفته! دقیقا همین فکر نویسنده در آخرین اثرش – که پیش روی ماست – به چشم می‌آید. یادداشتهای شیطان اعتراض شدید اللحنی است بر ضد بنیان و ارزشهای جامعه بورژوا که در قلب و ذاتش نیروی خصمانه بشری نهفته است. این آخرین اثر و رمان ناتمام لیانید آندری‌ یِف، به نوعی کتابی است که در آن کل آثار نویسنده جمع‌ بندی می‌ شود و به نتیجه می‌ رسد؛ اثری پیامبر گونه و نبوغ‌ آسا که به ما این امکان را می‌ دهد، دورنمای دهشتناک بشر را ببینیم و معنا کنیم. هشدارهای نویسنده در این اثر کاملا به‌ روز و معاصرند. ماکسیم گورکی گفته است: مشاهده روح انسان و پیش‌ بینی آن در این اثر، حیرت‌ انگیز است. این پیش‌ بینی نه تنها درباره خود انسان صادق بوده، بلکه توانسته اجتماعی را هم، که در آن قانونِ بیرحمِ حسابگری و دروغ و شرارت، حکمفرمایی می‌ کند، تصویر کند.