Ḥizb-i Jumhūrī-i Islāmī: Persian 1386

پدیده تحزب در ایران عبارت نامأنوسی برای حاکمیت های سیاسی مختلف و نیز توده های مختلف مردم نبوده است؛ اما در برخورد و تعامل با این دو پدیده، هر حزبی سرنوشت خاصی یافته است. بعضی از احزاب که فاقد بار فکری و ایدئولوژی قوی بوده اند در صورت انحلال نیز آسیب و آثار چندانی در ساختارهای اجتماعی بر جای نگذاشته اند، لیکن برخی دیگر از احزاب به دلیل دارا بودن بار ایدئولوژیک است که بحث و بررسی پیرامون آن می تواند دریچه ی مناسبی برای بررسی تاریخ دهه ی اول انقلاب اسلامی باشد که این موضوع به دلیل ارتباط نزدیک حزب با نهادهای حکومتی، بیش تر مصداق پیدا می کند. البته حزب جمهوری اسلامی موضوع بیگانه ای برای مؤلفان و رساله نویسان در طی سالیان اخیر نبوده است. عملکرد و شکل گیری حزب و حتی دلایل توقف فعالیت های آن از سوی افراد بسیاری مورد توجه قرار گرفته و هر فرد یا نهادی متناسب با سلیقه و توان خویش، دیدگاه خاصی نسبت به حزب پیدا کرده است، لیکن تألیفی جامع که پاسخگوی بسیاری از سؤالات مجهول در مورد حزب باشد، صورت نگرفته است. مجموعه دیدگاه های مطروحه نسبت به حزب جمهوری اسلامی که از طریق منابع مختلف از قبیل کتاب و نشریه بیان گردیده، به سه گروه تقسیم می شوند: دسته اول، کسانی هستند که در ضمن تاریخ انقلاب در تقابل با حزب قرار داشتند، لذا طبیعی است که در منابع صادره از سوی آنان، نگرش بدبینانه ای به حزب وجود داشته باشد و آنان حضور چنین حزبی را در جریان انقلاب، نوعی آسیب شناسی انقلاب که مانع ظهور فعالیت های مختلف سیاسی بوده است، تلقی کرده اند. دسته دوم، منابعی است که اغلب به صورت خاطرات در نشریات و کتاب های مختلف در طی سالیان اخیر منتشر گردید، این جریان وجود حزب را ضرورتی اساسی و تمام فعالیت های آن را در تقابل با رقیبان روند طبیعی انقلاب اسلامی دانسته و هر انتقادی از حزب را غیرمنصفانه توصیف نموده است، البته گفتنی است که چنین افرادی خود از بانیان و افراد مؤثر در حزب بوده اند و از عملکرد گستره ی حزب دفاع نموده اند. دسته ی سوم، منابعی است که عمدتا" توسط مؤلفان خارج از کشور تدوین شده اند که تمام تلاش خود را به کار برده اند تا دیدگاهی واقع بینانه و منصفانه پیدا کنند که به دلیل دور بودن از ساختار فکری و فرهنگی انقلاب اسلامی و فقدان منابع لازم، بعضا" داوری های مغرضانه ای نیز صورت گرفته است.